Thế giới chứng kiến kỷ nguyên vaccine chống ung thư

Mới đây, Nga tuyên bố vaccine Enteromix có khả năng hỗ trợ điều trị ung thư đã sẵn sàng đưa vào sử dụng. Sau 3 năm thử nghiệm, vaccine được chứng minh có hiệu quả đối với người bệnh ung thư đại trực tràng. Trong tương lai, các nhà khoa học cũng đang nghiên cứu sử dụng vaccine này cho những người bệnh ung thư khác. 

Thành công này không chỉ thắp lên niềm tin mới cho hàng triệu bệnh nhân ung thư trên toàn thế giới, đánh dấu bước đột phá của y học toàn cầu, mà còn mở ra một kỷ nguyên mới: kỷ nguyên vaccine có thể song hành cùng nhân loại trong cả phòng ngừa lẫn điều trị căn bệnh từng được coi là “án tử”.

Vaccine dự phòng 

Một trong những thành tựu lớn nhất của y học hiện đại là việc sử dụng vaccine để ngăn chặn ung thư trước khi chúng hình thành. Hai loại vaccine nổi bật nhất là vaccine HPV (Human Papillomavirus) và vaccine viêm gan B (HBV). Cả hai đều đã có mặt ở Việt Nam.

Tại Việt Nam, 2 loại vaccine có khả năng giảm nguy cơ mắc ung thư được cấp phép hiện nay là vaccine HPV và vaccine viêm gan B (Ảnh minh họa: Unsplash).

Vaccine HPV

Virus HPV là thủ phạm gây ra hơn 90% các ca ung thư cổ tử cung. Đây là loại ung thư phổ biến thứ tư ở phụ nữ trên toàn cầu, với khoảng 660.000 ca mắc mới mỗi năm, theo thống kê GLOBOCAN công bố năm 2024. Ngoài ra, virus HPV cũng là nguyên nhân gây các bệnh ung thư âm hộ, âm đạo, hậu môn, dương vật, hầu họng, và mụn cóc sinh dục.

Vaccine ngừa HPV được Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo sử dụng cho nữ thanh thiếu niên ở lứa tuổi 9-26, nam thanh thiếu niên 9-21 tuổi. Từ 2018, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã cho phép mở rộng độ tuổi tiêm vaccine này lên 45 tuổi.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đặt mục tiêu loại bỏ ung thư cổ tử cung vào năm 2030 thông qua chiến lược "90-70-90": 90% trẻ em gái được tiêm đầy đủ vaccine HPV trước 15 tuổi, 70% phụ nữ được sàng lọc hai lần trong đời (ở tuổi 35 và 45), và 90% bệnh nhân được điều trị kịp thời.

Tại Việt Nam, ung thư cổ tử cung là bệnh ung thư có số ca mắc mới và tử vong hàng đầu Việt Nam. Theo thống kê mới nhất của GLOBOCAN, năm 2022, Việt Nam phát hiện hơn 4.600 ca mắc ung thư cổ tử cung và hơn 2.500 người tử vong vì căn bệnh này. 

Theo Nghị quyết số 104/NQ-CP ngày 15/8/2022 của Chính phủ, năm 2026 vaccine dự phòng ung thư cổ tử cung sẽ được đưa vào Chương trình Tiêm chủng mở rộng ở Việt Nam.

Vaccine viêm gan B

Viêm gan B mãn tính là nguyên nhân chính gây ung thư gan. Theo thống kê của GLOBOCAN, đây là loại ung thư phổ biến thứ sáu toàn cầu, với hơn 900.000 ca tử vong hàng năm.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện có khoảng 254 triệu người trên toàn cầu đang mang virus viêm gan B. Mỗi ngày, thế giới ghi nhận thêm khoảng 6.000 ca nhiễm mới và 3.500 trường hợp không qua khỏi. Việt Nam nằm trong nhóm 10 quốc gia có gánh nặng viêm gan B cao nhất, với khoảng 6,5 triệu người nhiễm và khoảng 900.000 ca mang bệnh. 

Hiện nay, tiêm vaccine vẫn là biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất. Vaccine HBV được FDA công nhận là "vaccine chống ung thư đầu tiên" đã chứng minh hiệu quả trong việc ngăn chặn nhiễm virus viêm gan B. 

Vaccine viêm gan B đã được đưa vào Chương trình Tiêm chủng mở rộng từ năm 1997. Việc tiêm vaccine viêm gan B trong vòng 24 giờ đầu sau sinh có thể giúp ngăn chặn lây truyền từ mẹ sang con với hiệu quả 80-95%.

Theo một thống kê được công bố năm 2018, tỷ lệ tiêm viêm gan B liều thứ 3 trên cả nước đạt ở mức khả quan, đạt trung bình trên 94% từ năm 2014-2017. Tỷ lệ tiêm chủng vaccine viêm gan B trong 24h sau sinh cũng đang tăng dần, đến cuối năm 2017 đạt mức 76,6%.

Vaccine điều trị

Ngoài phòng ngừa, vaccine điều trị đang trở thành "liệu pháp cá nhân hóa" hứa hẹn, kích hoạt hệ miễn dịch tấn công trực tiếp tế bào ung thư. Đến năm 2025, lĩnh vực này đã có những bước tiến vượt bậc, đặc biệt với công nghệ mRNA.

Thế giới đang chạy đua nghiên cứu vaccine điều trị ung thư được cá nhân hóa với mỗi bệnh nhân (Ảnh: Unsplash).

Được FDA phê duyệt từ năm 2010, Provenge (Sipuleucel-T) là vaccine điều trị đầu tiên cho ung thư tuyến tiền liệt di căn, sử dụng tế bào miễn dịch của bệnh nhân để chống lại protein PSA trên tế bào ung thư. Đến năm nay, vaccine này đã giúp kéo dài sự sống trung bình thêm 4-6 tháng cho hàng nghìn bệnh nhân, và đang được nghiên cứu mở rộng cho các loại ung thư khác.

Bên cạnh đó, gần đây nhất, Nga thử nghiệm thành công vaccine ung thư Enteromix, mở ra một bước đột phá tiềm năng trong điều trị ung thư. Vaccine sẽ được sử dụng đầu tiên với ung thư đại trực tràng và đang được nghiên cứu trong điều trị các loại ung thư khác.

Vừa qua, Cơ quan Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh (NHS) sẽ đưa vào sử dụng thuốc tiêm dưới da Nivolumab để điều trị 15 loại ung thư, trong đó có ung thư phổi, ruột, thận, bàng quang, thực quản, da, đầu và cổ. 

NHS Anh cho biết việc điều trị bằng mũi tiêm Nivolumab sẽ giúp các bác sĩ tiết kiệm khoảng 1.000 giờ mỗi tháng trong quá trình điều trị cho các bệnh nhân ung thư. Trung tâm này thường điều trị khoảng 1.200 bệnh nhân mắc các bệnh ung thư khác nhau.

Hồi tháng 3, các nhà nghiên cứu tại Đại học Tufts (Mỹ) đã nghiên cứu thành công một loại vaccine ung thư mới. Vaccine đã được thử nghiệm trên động vật, cho thấy hiệu quả đối với ung thư da, ung thư vú, ung thư phổi Lewis và ung thư buồng trứng giai đoạn cuối.

Khác với vaccine truyền thống ngăn ngừa bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn hoặc virus, vaccine này kích thích hệ miễn dịch nhận diện và tấn công tế bào bị bệnh. Các liều tiêm được thiết kế để điều trị hơn là phòng bệnh.

Sự phát triển của vaccine trong phòng ngừa và điều trị ung thư cho thấy y học đang tiến gần hơn tới mục tiêu biến căn bệnh này thành một tình trạng có thể kiểm soát. Dù còn nhiều thách thức về chi phí, tiếp cận và nghiên cứu, nhưng mỗi bước tiến đều mở ra thêm cơ hội sống cho hàng triệu bệnh nhân trên thế giới.

Nguồn: Dân trí